Мөлшерлеме, инфляция және ақша массасы: артық мөлшерін алып тастаңыз
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің базалық мөлшерлеме бойынша кезекті шешімін жариялаудан бір күн бұрын сарапшылар ақша-несие саясаты құралының құнын өзгертудің оң және теріс жақтарын қайтадан таразылай бастады.
Қазақстандағы инфляцияға әсер ететін негізгі факторларды қарастырайық.
Бірінші және ең маңыздысы- валюта бағамы. Былтыр теңге басқа валюталарға қарағанда тұрақты әрі сауда серіктестеріне қарағанда құнды болды. Ал, Ресей Федерациясындағы ақшаның долларға шаққанда құлдырауы құнсыздануға әкеліп соқты. Ал, теңге долларға шаққанда керісінше нығайды. Бұл жағдай ресейлік тауарлар мен тауарларды басқа елдерден арзанырақ импорттауға мүмкіндік береді, ал тауар импортының көлемі баға деңгейіне әсер етпестен өсуі мүмкін. Бұл, мысалы, өсіп келе жатқан импорт аясында (2023 жылдың 11 айында+20%) азық-түлік инфляциясының төмен қарқынымен (2023 жылдың желтоқсан айының қорытындысы бойынша 9,8% инфляция кезінде 8,5%) дәлелденді.
Серіктес елдердің экономикасындағы қозғалыс көңіл көншітпейді, бірақ олардың соңғы 3-5 жылдағы орташа белгілері өз шегінде. Мұнай бағасы тұрақты, доллар индексі қалыпты.
Қазақстан үшін сыртқы факторлар өте қолайлы. Биылғы жылы бұл үрдіс жалғасады, теңге тұрақтала түспек. Ұлттық қордың бюджет тапшылығын жабу үшін шетел валютасын конвертациялау тиімді болып отыр. Бұл құлдырау жағдайын туғызбайды.
Артық ақша массасы салымдарға сәтті айырбасталды. Бұл желтоқсан айындағы теңге өсімін өте жақсы көрсетті. Валюталық мөлшерлемелер арасындағы ағымдағы дифференциал кезінде, тіпті базалық мөлшерлеме 16% – дан төмен болса да, теңгелік салымдарға сұраныс қысқаруы мүмкін деп алаңдауға негіз жоқ. Теңгедегі депозиттерге сұраныс серпімді емес. Сондықтан халықтың жинақтары тез долларсыздандыруды жалғастыруда. Біздің әлеуметтік зерттеулеріміз ҚР-да девальвациялық күтулердің рекордтық төмен екенін растайды.
Бірқатар сарапшылар инфляция ақша массасының өсуіне себеп болуы мүмкін деп қорқады. Алайда біздің жағдайымызда ақша массасын тоқтату іс жүзінде Ұлттық банктің мөлшерлемесіне тәуелді емес. Бірақ резервтік талаптарға, ұлғаюы немесе азаюы мүмкін фискалдық позицияға, жеткілікті немесе жоқ шетел валютасындағы ұсынысқа байланысты болуы мүмкін. Көп доллар сатыңыз, аз теңге қалады. Бұл – ақша массасын басқарудың тиімді механизмі.
Шындығында, Қазақстандағы ақша массасы кредиттеудің өсуіне айырбасталмайды. Сондықтан корпоративтік кредиттеудің қарқыны тарихи рекордтық төмен болып қалуда және бұл ретте түйінді проблема бар. Трансмиссиялық механизмі іс жүзінде жұмыс істемейді. Ақша массасы салымдарға немесе шетел валютасына сұранысқа айналады, ол қазір Ұлттық қордың ұсыныстарымен қанағаттандырылады.
Экономика Ақша-несие саясаты бойынша оқулықтардың принциптері бейімделуі керек. Белгілі бір ынталандырулар, соның ішінде пайыздық мөлшерлемелердің өзгеруі – әр экономикаға ерекше әсер етеді. Кейбір экономикалар үшін ынталандыру өте тиімді болуы мүмкін, ал кейбіреулері үшін пайдасыз болуы мүмкін. Көп нәрсе географияға, сауда серіктестеріне, нарықтағы сенім деңгейіне, тұтынушылық несиелеу жағдайына байланысты. Осы факторлардың барлығы бүгінгі таңда ақша-несие саясатының өзекті теориясы аясында құралдарды таңдамалы түрде қолдануға мәжбүр етеді.
