Қазақстан азаматтарының экономикалық және әлеуметтік құқықтары қаншалықты қорғалған: Еңбекмин есеп берді

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Қазақстанның экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактіні орындауы туралы баяндама жобасын бекітуге тапсырды. Ашық НҚА порталында жарияланған құжаттағы негізгі мәселелерге шолу жасадық.

МӘСҚ төлемдері

2024 жылға дейін Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына (МӘСҚ) 6,9 млн тұлға үшін жалпы сомасы 536,4 млрд теңге әлеуметтік аударымдар түсті. МӘСҚ-дан 1,5 жасқа дейінгі бала күтімі бойынша әлеуметтік төлем алушылар саны 575,7 мың адам.

2023 жылы еңбекке қабілеттілігінен айырылу жағдайы бойынша жәрдемақыларға ұқсас әлеуметтік төлемдердің мөлшері екі рет: 1 қаңтардан бастап 8,5%, 1 шілдеден бастап қосымша 14,5% ұлғайтылған. 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап еңбекке қабілеттілігінен айырылу және асыраушысынан айырылу жағдайлары бойынша МӘСҚ-дан төленетін әлеуметтік төлемдердің мөлшері тағы 7% артқан.

2024 жылға дейін міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінен 1 251,9 мың адам әлеуметтік төлем алынған. Оның ішінде:

– еңбек ету қабілетінен айырылу жағдайы бойынша – 100,2 мың адам, орташа мөлшері 36 262 теңгені құрады;

– асыраушысынан айрылу жағдайы бойынша – 64,3 мың адам, орташа мөлшері 37 447 теңгені құрады;

– жұмысынан айырылу жағдайы бойынша – 224,1 мың адам, орташа мөлшері 67 794 теңгені құрады;

– жүктілікке және босануға, жаңа туған баланы (балаларды) асырап алуға байланысты табысынан айырылу жағдайы бойынша – 287,5 мың адам, орташа мөлшері 1 261 632 теңгені құрады;

– бала бір жарым жасқа толғанда оның күтіміне байланысты табысынан айырылу жағдайы бойынша – 575,7 мың адам, орташа мөлшері 54 253 теңгені құрады.

– төтенше жағдай және шектеу іс-шаралары кезеңінде (2020 ж.) халықтың әлеуметтік осал топтарынан шыққан азаматтарға кемінде 2 АЕК (5 556 теңге немесе шамамен 13 АҚШ доллары) мөлшерінде азық-түлік-тұрмыстық жиынтықтарды сатып алу үшін шоттарға аударымдар жүргізілді. Бұл 1,1 млн астам адамға әсер етті, бюджеттен 25 млрд теңге бағытталды;

Азық-түлік өндірісі

2023 жылдың өткен кезеңінде ауыл шаруашылығының жалпы өнімінің көлемі 8,2 трлн теңгеге бағаланған. Оның ішінде:

• 16,6 млн тонна дәнді дақылдар;
• 2,1 млн тонна майлы дақылдар;
• 5 млн жемшөп дақылдары жиналды.

Елдегі азық-түлік өндірісі 1,9% өсіп, 2,9 трлн теңге құрады. Атап айтқанда, сары май өндірісі 18,4% (28,7 мың тонна), ірімшік пен сүзбе – 9,3% (39,8 мың тонна), өңделген сүт – 3% (548,1 мың тонна), шұжық өнімдері-1,9% (61,4 мың тонна), өсімдік майы – 1% ұлғайған (609,4 мың тонна).

Азық-түлік қауіпсіздігінің жаһандық индексінің (GFSI) рейтингісіне сәйкес Қазақстан азық-түлікке қолжетімділік деңгейі санаты бойынша 54-орынды, азық-түлік өнімдерінің болуы және экономикалық жеткіліктілігі бойынша 35-орынды иеленді.

БЖЗҚ қаржысы

БЖЗҚ зейнет жасына жетпей қаржысын белгілі бір мақсатта шығарып алушылар 2024 жылға дейін 3 789 млрд теңге сомасына 1,9 млн астам өтінішті мақұлдаған. Оның ішінде:

• тұрғын үй жағдайларын жақсартуға – 3 342 млрд теңге сомасына 1,4 млн астам өтініш;
• емдеуге – 419 млрд теңге сомасына 477 мыңнан астам өтініш;
• жинақтарды басқарушы инвестициялық компанияларға беруге 27,8 млрд теңге сомасына 20 мыңнан астам өтініш бар.

Тұрғын үймен қамту

Әкімдіктердің ақпараты бойынша 2023 жылы 71 360 адам тұрғын үймен қамтамасыз етілді. Оның ішінде 43 004 әлеуметтік осал топ өкілдері бар. Бүгінгі таңда әкімдіктерде мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйге мұқтаждар есебінде 645 609 кезекте тұр. Оның ішінде:

• ҰОС ардагерлері – 48; 
• жетім балалар – 62 475; 
• көп балалы аналар мен отбасылар – 115 617; 
• халықтың әлеуметтік осал топтары – 254 854; 
• бюджеттік ұйымдардың қызметкерлері, мемлекеттік қызметшілер, әскери қызметшілер -209 212;
• жалғыз тұрғын үйі апатты деп танылған азаматтар – 3 403.

Халықтың экономикалық, әлеуметтік осал топтарын тұрғын үймен қамтамасыз ету үшін 2023 жылы республикалық бюджеттен сатып алу құқығынсыз 10 932 жалға берілетін пәтер сатып алуға 104,2 млрд теңге бөлінді.

2023 жылы халықтың әлеуметтік осал топтары үшін 10 878 жалға берілетін пәтер сатып алу үшін 105,2 млрд теңге бөлінді. Кредиттік тұрғын үй құрылысына 2023 жылы 158,5 млрд теңге сомасына лимит көзделген. 725,8 мың шаршы метр немесе 12,1 мың пәтер салу жоспарланды.

Қандастар мен босқындар

2023 жылғы 1 желтоқсанға тарихи отанына 19 476 этникалық қазақ келіп, кандас мәртебесін алды. Келген елдер бойынша 10 103 адам (51,9 %) Өзбекстаннан, 3 813 (19,6 %) – Қытайдан, 2 111 (10,8 %) – Моңғолиядан, 1 408 (7,2 %) – Ресейден, 1 649 (8,5 %) – Түркіменстаннан, 
392 (2 %) – басқа елдер.

Қоныстандыру өңірлері бөлінісінде қандастардың ең көп саны Алматы – 4 223 (21,7 %), Маңғыстау – 1 976 (10,2 %), Түркістан – 1155 (5,9 %) және Жамбыл – 869 (4,5 %) облыстарында, сондай-ақ Астана – 1 846 (9,5 %), Алматы – 1 қалаларында қоныстанды 303 (6,7 %) және Шымкент – 1 304 адам (6,7 %).

133. 2023 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша елімізде босқындар мәртебесіне 312 адам ие, оның ішінде шығу елдері бойынша 233 – Ауғанстан, 65 – Украина азаматтары, 6 босқыннан Қытай мен Сириядан, 1 босқыннан Өзбекстан мен Түркиядан келді .

Босқын ретінде тіркеліп, Қазақстаннан баспана іздеп, осы мәртебені алған азаматтар саны 457 адам. Оның ішінде 220 адам Украина, 174 – Ауғанстан, 21 – Ресей, 42 – басқа елдердің азаматтары.

Шетелден келген жұмыс күші

2023 жылы Қазақстанда 13 563 шетелдік азаматы арнайы рұқсат бойынша жұмыс істеген. Шетелдік жұмыс күшін тартатын жұмыс берушілерде кадрлардағы жергілікті қамту (1 690 бірлік) 97,0 % -ды (464,0 мың адам) құрады. Сыртқы экономикалық қызмет тұрғысынан шетелдік қызметкерлер осы салаларға тартылды:

– құрылыс – 3 460 адам.;

– әкімшілік және көмекші қызмет көрсету саласындағы қызмет – 1 722 адам.;

– тау-кен өнеркәсібі және карьерлерді қазу – 1 266 адам.;

– ауыл, орман және балық шаруашылығы – 1 649 адам.;

– кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет – 782 адам.;

– өңдеу өнеркәсібі – 1 300 адам.

Шетел азаматтары көбіне Алматы облысында – 38,0 мың адам Атырау облысында – 36,9 мың адам, Маңғыстау облысында – 34,7 мың адам қызмет етеді.

Айта кетейік, Алматыда халықтың әлеуметтік осал тобы (ХӘОТ) санатындағы адамдар үшін коммуналдық қызметтерге тарифтердің көтерілуіне байланысты әлеуметтік көмек қарастырылатыны айтылған еді. Алматы қаласы Жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының басшысы Бауыржан Жаубасов «Тарифті инвестицияларға айырбастау» бағдарламасына сәйкес жаңа тарифтік саясатқа көшу кезінде халықтың аз қамтылған топ мүддесі ескерілетінін айтты. 

Бұл көмек ​Коммуналдық тарифтердің өсуіне байланысты өтемақы ХӘОТ өтініші бойынша 2023 жылғы 1 шілдеден 31 желтоқсанға дейін ай сайын 0,5 АЕК (1725 теңге) мөлшерінде төленеді. Бұл сома сумен жабдықтау, су бұру, газ, жылыту және т.б. қосқанда, 12 қызмет бойынша тарифтердің өсуіне қатысты беріледі.