Қазақстан экономикасы үшін шетелдік тікелей инвестициялар (ШТИ) – экономикалық өсімнің, технологиялық жаңғырудың және жаңа өндірістер ашудың негізгі факторы болып қала береді. 2025 жылдың алғашқы жартыжылдығында елге 10,55 млрд АҚШ доллары көлемінде ШТИ тартылды. Бұл – геосаяси тәуекелдер күшейген, әлемдік капиталдың дамушы нарықтарға құйылуы баяулаған кезеңде Қазақстанның инвестициялық тартымдылығы әлі де жоғары деңгейде екенін көрсетеді.
- Осы сараптамалық материалда 2025 жылдың 6 айындағы шетел инвестициясының:
- қай елдерден келгені,
- қай салаларға бағытталғаны,
- қай өңірлерге құйылғаны,
- және инвестициялық динамика қандай тренд көрсетіп тұрғаны жан-жақты сарапталады.
1. Инвестиция қай елдерден келді?
2025 жылдың қаңтар–маусым айларында Қазақстанға инвестиция құйған мемлекеттер арасында Еуропалық Одақ және Азия елдерінің үлесі басым.
| Ел | Инвестиция көлемі (млн $) | Жалпы үлесі |
| Нидерланды | 2 278,4 | 21,6% |
| Қытай | 1 411,2 | 13,4% |
| «Өзге елдер» | 1 464,1 | 13,9% |
| Катар | 1 167,2 | 11,1% |
| Ресей | 1 143,6 | 10,8% |
| БАӘ | 1 067,0 | 10,1% |
| Швейцария | 568,4 | 5,4% |
| Оңт. Корея | 551,2 | 5,2% |
Нидерланды – Қазақстанға капитал құятын №1 шлюз
Соңғы 10 жылдағыдай, Қазақстанға келген шетелдік капиталдың ең ірі бөлігі Нидерланды арқылы тартылған. Бұл ел көбіне холдингтік жұмсалымдар мен үлкен халықаралық корпорациялардың қаржылық хабына айналғандықтан алдыңғы орында. Яғни, бұл голландиялық компаниялардың өз ақшасы емес, түрлі трансұлттық компаниялардың Қазақстанға бағытталған инвестициясының «заңды кіру нүктесі».
Бұл – елдегі салықтық жеңілдіктер мен корпоративті құрылымдардың тиімділігімен байланысты.
Қытай, Қатар және БАӘ – жылдам өсіп келе жатқан жаңа инвестор топтары
Соңғы 3 жылда Қазақстанның шығыс және араб капиталымен серіктестігі айтарлықтай күшейді.
Қытай Транскаспий дәлізін дамыту, «жасыл энергетика», өнеркәсіп және мұнай-химия жобаларына белсенді қаржы құюда.
БАӘ мен Қатар – қаржы, мұнай-химия, көлік-логистика, банк секторлары және цифрландыру жобаларына стратегиялық инвестиция салуда.
Ресей инвестициясының өсуі – ерекше феномен
Ресейден келген ШТИ көлемі 1,14 млрд доллар болды. Соңғы жылдары геосаяси ахуалға байланысты көптеген ресейлік бизнестің Қазақстанға көшуі, жаңа өндіріс пен сервис компаниялардың ашылуы бұл динамиканы күшейтті.
2. Инвестициялар қай салаларға бөлінді?
2025 жылдың алғашқы жартысында шетелдік капитал ең көп тартылған салалар:
| Сала | Үлес салмағы (%) |
| Көтерме және бөлшек сауда | 23,05% |
| Өңдеу өнеркәсібі | 21,76% |
| Қаржы және сақтандыру | 18,58% |
| Тау-кен өндірісі | 17,89% |
| Ақпарат және байланыс | 13,22% |
| Көлік және қоймалау | 5,52% |
Сауда және өңдеу өнеркәсібі – үздік екі сектор
- Өңдеу өнеркәсібі (2,04 млрд $) – экономиканы әртараптандыру саясаты нәтижесін бере бастағанын көрсетеді. Бұл салаға тартылған капитал жаңа зауыттар ашу, индустрияны жаңғыртуға бағытталған.
- Көтерме және бөлшек сауда (2,16 млрд $) – ішкі сұраныс, жаңа девелопмент, логистика нарығының кеңеюі, халықаралық ритейлдің келуі инвестиция ағынын күшейтті.
Қаржы секторының жоғары болуы – жаңа тренд
1,75 млрд доллар – банктерді капиталдандыру, сақтандыру мен финтех бағытындағы инвестиция.
Бұл – Қазақстанды аймақтағы қаржылық хабқа айналдыруға бағытталған капитал қозғалысы.
Құрылыс секторы – теріс зонада
Құрылыс саласында – көрсеткіш 157,7 млн доллар. Яғни, бұл салада капиталдың әкетілуі байқалады. Себептері:
- девелоперлік нарықтағы тәуекелдер,
- тұрғын үй нарығының баяулауы,
- пайыздық мөлшерлемелердің өсуі.
Бұл — экономикалық сигнал: құрылыс саласына инвестор сенімі төмендеген.
3. Инвестиция қай өңірлерге бағытталды?
Қазақстан бойынша шетел инвестициясының өңірлік бөлінісі айтарлықтай тең емес.
| Өңір | Үлес салмағы (%) |
| Алматы қ. | 43,5% |
| Астана қ. | 16,9% |
| Батыс Қазақстан обл. | 10,9% |
| Шығыс Қазақстан обл. | 9,7% |
| Маңғыстау обл. | 5,6% |
| Түркістан обл. | 5,4% |
| Қостанай обл. | 3,7% |
| Ақтөбе обл. | 1,8% |
| Қызылорда обл. | 1,7% |
| Жетісу обл. | 0,7% |
| Атырау обл. | –7,1% (негативті үлес) |
Алматы – инвесторлар үшін №1 таңдау
4,36 млрд доллар – елге келген барлық инвестицияның 40%-ына жуығы Алматыға бағытталған.
Себептері:
- қаржы орталығы,
- сервистік экономика,
- халықаралық компаниялардың штаб-пәтерлері,
- ІТ және стартап экожүйесі.
Астана – 1,7 млрд доллар: мемлекеттік және корпорациялық жобалардың орталығы
Инвестициялар көбіне:
- құрылыс,
- көлік инфрақұрылымы,
- мемлекеттік ірі жобалар мен мемлекеттік-жеке серіктестік бағыттарына құйылған.
Атырау – теріс аймақта (-714 млн доллар)
Атырауда шетел капиталының әкетілуі тіркелді. Бұл сирек кездесетін жағдай.
Негізгі себептер:
- мұнай жобалары бойынша дивиденд репатриациясы,
- кейбір шетелдік компаниялардың актив құрылымдарын қайта қарауы.
4. Қазақстанға инвестиция неге әлі де келіп жатыр?
Инвесторлар үшін негізгі артықшылықтар:
- Географиялық орналасу – Қытай–Еуропа мультибағытты транзитінің тоғысы
- Табиғи ресурстар қоры
- Инвестор-friendly заңнамалық база
- Салықтық жеңілдіктер мен арнайы экономикалық аймақтар
- Тұрақты макроэкономикалық саясат
Жаңа драйверлер:
- Транскаспий халықаралық дәлізі – логистика, порттар, қойма хабтары
- «Жасыл» энергетика және сутек жобалары
- Машина жасау және өнеркәсіптік кооперация (Қазақстан–Қытай, Қазақстан–Түркия, Қазақстан–Корея)
- Финтех және цифрлық экономика
5. Тәуекелдер мен кедергілер
Инвесторлар көрсеткен негізгі уайымдар:
| Тәуекел | Қысқаша түсіндіру |
| Бюрократия | Инвестор үшін рұқсат беру процесі әлі ауыр |
| Сот жүйесі | Дауларды шешу механизмі баяу |
| Аймақтық теңсіздік | Капитал 3–4 өңірге ғана шоғырланған |
| Теңге бағамының құбылмалығы | Валюталық тәуекел |
| Мұнайға тәуелділік | Экономиканың диверсификациясы баяу |
Әртараптандыру
Инвестицияны әртараптандыру – Қазақстан экономикасының тұрақты дамуы үшін шешуші фактор. Бүгінде шетелдік капиталдың едәуір бөлігі әлі де мұнай-газ, сауда және қаржы секторларына шоғырланған. Сондай-ақ инвестиция географиясы да аса кең емес – негізгі ағын бірнеше мемлекет пен екі ірі қалаға ғана бағытталады. Мұндай құрылым елдің ұзақ мерзімді экономикалық қауіпсіздігіне тәуекел тудырады. Сондықтан капиталды түрлі салаға және әр өңірге тең бөлу – уақыт талабы.
Ең алдымен, шикізат бағытынан арылып, өңдеу өнеркәсібі мен жоғары технологияға инвестиция тарту маңызды. Заманауи әлемде табыс көзі – мұнай емес, технология мен инновация. Сол себепті шетелдік инвесторларды өндіріс ашуға, технология трансферін жүзеге асыруға ынталандыратын жеңілдіктер қажет. Бұл Қазақстанның жаһандық бәсекеге қабілеттілігін күшейтеді.
Инвестиция көздерін де кеңейту керек. Қазір капитал негізінен белгілі бір мемлекеттерден келеді, ал жаңа нарықтар – Азия, Таяу Шығыс, Еуропа және тіпті Африка бағыттары – Қазақстан үшін тың мүмкіндік. Инвестициялық форумдар, роуд-шоу форматындағы таныстырылымдар, шет елдерде арнайы инвест-офистер ашу ел туралы ақпаратты кеңейтіп, жаңа серіктестерді қызықтырады.
Өңірлер арасындағы теңгерімсіздік те назарда болуы тиіс. Инвестицияның басым бөлігі Алматы мен Астанаға шоғырланғандықтан, басқа аймақтардың экономикалық әлеуеті толық іске аспай отыр. Әр облыстың ерекшелігіне сай маманданған салаларды дамыту – инвестицияны әділ бөлуге жол ашады. Мысалы, бір өңірде агроөндеу, екіншісінде машина жасау, үшіншісінде туризм немесе логистика дамуы мүмкін.
6. Қорытынды: Инвестициялық климат оң, бірақ трансформация жалғасуы тиіс
2025 жылдың 1 жартысында Қазақстан:
- ШТИ көлемін тұрақты деңгейде сақтап, 10,55 млрд доллар тартты.
- Инвестиция географиясы әртараптанды – тек Батыс емес, Шығыс пен Таяу Шығыс капиталы күшейді.
- Экономика біртіндеп әртараптануда – өңдеу өнеркәсібі, қаржы және ІТ секторларына капитал ағыны өсті.
Қазақстанның келесі міндеті – инвестицияны шикізаттық сектордан өндеу секторына көбірек бағыттау, инвесторлар үшін сот және әкімшілік реформаларды жеделдету.
Егер бұл динамика сақталса, 2025 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан 20–21 млрд доллар ШТИ тарту әлеуетіне ие.
