Жаңалықтар

Ұлттық статистика Бюросының мәліметтері бойынша, 2023 жылдың маусым айында азық-түлік тауарларының бағасы – 14,6%, ал азық-түлік емес таурларының бағасы – 15,8%, ақылы қызмет көрсету бағалары 13,3%-ға өскен. Бұл жағдайда, орташа еңбекақы былтырғымен салыстырғанда, 27%-ға артыпты. Осы орайда Freedom Life ӨСК талдаушылары инфляция барысында орташа еңбекақының қаншалықты өзгергенін және бұл жағдайда жеке бюджетке ауыртпалық салмай, ірі сатып алулар жасау үшін, қалай ақша жинауға болатынын таразылап көрді.

Зерттеу кезінде мамандар елімізде соңғы бес жыл ішінде, орташа еңбекақы жыл сайын 15%-ға, ал инфляция сол кезең ішінде орташа алғанда 10%-ға өсетінін анықтады.

5 жыл ішінде, орташа еңбекақының және инфляцияның өзгеруі

Ресми көрсеткіштер бойынша, орташа...

Көлеңкелі тауар айналымын болдырмау мақсатында Қазақстан Республикасы, Ресей Федерациясы және Қырғыз Республикасының фискалды органдары өзара іс-қимылды жүзеге асыруда. Осы мақсатта жиі кездесулер өткізіліп, бірқатар келісімдерге қол жеткізілген. Бұл туралы ҚР ҚМ Мемлекеттік кірістер комитетінің баспасөз қызметі хабарлады.
 
Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы сауда-экономикалық ынтымақтастық жөніндегі жұмыс тобының 2-отырысында (2022 жылғы 8-9 қыркүйек, Бішкек қ.) қол жеткізілген келісімдердің негізінде 2022 жылдың 1 қазаннан бастап 2023 жылдың 1 сәуіріне дейін Қырғыз Республикасынан Ресей Федерациясына бағытталған жүк көліктеріне навигациялық пломбаларды ілу бойынша пилоттық жоба жүргізілді.
 
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 12 қаңтардағы №17 қаулысымен Халықаралық автомобиль тасымалдарын қадағалау жөніндегі ұлттық оператор болып «Ғарышты...

Бүгін қала әкімі Мұрат Әйтенов «Шымкент сити» жаңа шағын ауданында бой көтерген Конгрес-холл құрылыс жұмыстарына кезекті рет шолу жасап қайтты. Нысан құрылысы қазір кестеге сай жүргізілуде, сондықтан 75%-ға дейін дайын. Аяқталу мерзімі биылғы жылдың үшінші тоқсаны деп күтілуде. Бұл туралы Шымкент қаласы әкімінің баспасөз қызметі хабарлады.

Айта кетейік, үшінші мегаполистің келбетін ашатын Конгресс-холл көп функциялы мәдени және ойын-сауық сарайы ретінде ашылмақ. Мұнда халықаралық конгресстерді, форумдарды, мәжілістерді, симпозиумдарды, ресми іс-шараларды және пленарлық отырыстарды өткізуге мүмкіндік мол.
Конгресс-холл екі блокқа бөлінген, үш қабаттан тұрады. Бірінші блокта мәдени көпшілік іс шараларға, спектакльдерге арналған кәсіби мультимедиялық жабдықтар орнатылған 2066 орындық көрермендер залы орналасқан.
Сондай-а...

«Maccoffee 3in1» шай және кофе сусындарын шығаратын сингапурлық брендпен танымал «Empire Manufacturing Kazakhstan» ЖШС ресми түрде «Қорғас-Шығыс қақпасы» АЭА қатысушысы мәртебесін алды.

       Компания құны 6,7 млрд теңгені құрайтын жобаны жүзеге асыруды жоспарлап отыр. Қазіргі уақытта жалпы ауданы 10 гектар жер телімін жобалауға дайындық жұмыстары жүргізілуде.

       Бірінші кезеңде олар дайын өнімді Қазақстанның ішкі нарығына жеткізуді жоспарлап отыр. Одан әрі Өзбекстан, Әзірбайжан, Қырғызстан, Түркіменстан, Грузия, Армения, Тәжікстан нарықтарына экспорттау жоспарлануда. Алдын ала мәлімет бойынша, кәсіпорын ай сайын 50 контейнерден дайын өнім беретін болады.

       «Food Empire Holdings Ltd» бас директоры Судип Наир мырзаның айтуынша Қазақстанда, атап айтқанда АЭА аумақта  өндіріст...

АҚШ-тың Amazon.com Inc, Microsoft Corp., Meta (SPB: META), Alphabet Inc. құрамына кіретін Google мен тағы үш компания жасанды зерде саласында өз шешімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша өздеріне ерікті түрде міндеттеме алды. Бұл туралы Ақ үйдің ресми сайтында жазылғанын хабарлады Интерфакс.

Атап айтқанда, компаниялар жасанды зерде жүйесін іске қоспай тұрып, тексеруге міндеттелді. Олар сонымен қатар, жасанды зерде тәуекелдерін басқару туралы тәуелсіз сарапшыларды тартып, сала қатысушыларын, билік өкілдерін, қоғам өкілдерін құлақтандыруы тиіс. Сонымен қатар, киберқауіпсіздікке инвестиция салып, өз жүйелерінің әлсіз тұстарын анықтауға ықпал етуі тиіс.

Бұған қоса, компаниялар кәдімгі контентті жасанды зерденің көмегімен жасалған контенттен ажырата алатын механизмдерд...

Осы жылдың басынан ҚР Ұлттық музейіне 310 мың адам келді. Салыстырмалы түрде, былтыр бір жылдың қорытындысы бойынша Ұлттық музейге 330 мың адам келген. Бұл туралы Мәдениет және спорт министрлігінің әлеуметтік желілеріндегі тікелей эфирде Ұлттық музей директоры м.а. Айбек Сыдықов айтты.

Ол келушілердің өсу динамикасының себебін биылғы сәуірде екі жаңа залдың ашылуымен байланыстырады. Бұл барлық жастағы келушілер үшін қызығушылық тудыратын Палеонтология залы мен Қолөнершілер орталығы. Палеонтология залында тиранозавр, гиппарион жылқысы, үлкен мүйізді бұғы, алып индрикотерий мүйізтұмсығы, мамонт және басқа да біздің заманға дейінгі ежелгі дәуірдегі жануарлардың қаңқалары мен қалдықтары бар. Ал, Қолөнершілер орталығында түрлі кәдесыйлар мен шеберлердің үздік сәндік-қолданбалы өнер туындылары...

Қатты желдің салдарынан кейбір ауданда ағаштар құлады, бұл тарату желісіндегі 6-10-0, 4 киловольттың ажырауына әкелді, соның нәтижесінде Алматының тұтынушылары электрден ажыратылды. Бұл туралы «Алатау Жарық Компаниясы» АҚ баспасөз қызметі хабарлады.

Электр қуаты Жамақаев, Шукшин, Гагарин, Жароков, Әуезов, Жамбыл, Төле би, Шолохов, Сейфуллин көшелерінде өшті.

Электр қуатынсыз қалған аудандарды «АЖК» АҚ сайтының картасынан көруге болады.

Қазіргі уақытта апаттық-қалпына келтіру жұмыстары жүргізіліп жатыр.

2 сағатта қосу жоспарланған.

Фото: kursiv.media

Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі ұялы байланыстың жекелеген тарифтік жоспарларына бағаның өсуі туралы ақпаратқа түсініктеме берді.

Жалпы еліміздің ұялы байланысы нарығында тек 3 байланыс операторы бар. Олардың екеуі «Kcell» АҚ (kcell/aktiv) және «Мобайл Телеком – Сервис» ЖШС (Tele2/Altel) Қазақтелекомға тиесілі. Олардың нарықтағы үлесі 62 пайызды құрайды, ал «Карт-Тел»ЖШС-нің (Beeline) үлесі 38 пайыз. Осы үшеуі бірігіп нарықтың 100 пайызын алып жатыр.

ҚР Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі төрағасының орынбасары Болат Сәмбетов бұл байланыс операторларының бағаларды көтеруіне қатысты түсініктеме берді.

«Операторлардың тарифтердің көтерілуі туралы хабарламаларына келсек. Қазіргі уақытта Агенттік өз құзыреті шегінде...

Энергетика министрлігі энергетикалық компаниялардың электр станцияларын жаңғырту бағдарламалары бойынша инвестициялық рәсімін жеңілдететін түзетулер жобасын дайындады.

Түзетулер қабылданғаннан кейін Энергетика министрлігімен инвестициялық келісімдер жасасуды жоспарлап отырған энергокомпаниялар инвестициялық жобаларды нарық Кеңесінің қарауына жыл бойы енгізе алады. Ал Қағидалардың қолданыстағы нұсқасын тек 1 ақпанға дейін енгізуге рұқсат беріледі.

Түзетулер «инвестицияларға айырбастау тарифі» бағдарламасы бойынша Жол картасын іске асыру шеңберінде дайындалды. Генерациялайтын қуаттарды жаңғыртудың инвестициялық жобаларын енгізу және келісу мерзімдерін жою инвестициялық келісімдер жасасу рәсімін жеңілдетеді. Сондай-ақ, түзетулер энергетикалық компанияларға жөндеу жұмыстарын уақтылы жүргізуге, оның ішінде жылыту маусымына дайындалуға мүмкіндік береді, деп есептейді Энергетика министрлігі.

Бағдарлама энергокомпанияларға мемлекет тарапынан, оның ішінде...

АҚШ тарапы Ресейдің Украинаға басып кіруіне байланысты салынған санкцияларды айналып өту әрекетіне қатысы бар қырғызстандық төрт компанияға санкция салды. Бұл ресми Вашингтонның ұстанымы.
Осыған дейін Қырғызстан билігі Ресейге санкция салынған тауарларды қайта экспорттамау үшін қолдан келгеннің бәрін жасауға уәде берген.

«Украинаға жаппай басып кіру басталғаннан бері Қырғыз Республикасында орналасқан кәсіпорындар Ресейге басқарылатын электрондық компоненттер мен басқа технологияларды жиі экспорттайды. Бұл жеткізілімдердің кейбірі кейінірек ресейлік қорғаныс секторы мүдделеріне бағытталған», – деді АҚШ Қаржы министрлігі.

Washington post басылымы бұған дейін АҚШ Бішкекке санкция салуы мүмкін деп жазған болатын. Президент Джо Байден әкімшілігінің екі шенеунігі басылымға бұл...

2023 жылдың маусым айында екінші деңгейлі банктер мен жекелеген банктік емес айырбастау пунктерінде жалпы салмағы 123,4 келі 2 791 алтын құйма сатылды. Бұл туралы ҚР Ұлттық Банк баспасөз қызметі хабарлады.

Халыққа тазартылған алтын құймаларды сату және сатып алу бағдарламасын (бұдан әрі – Бағдарлама) Ұлттық Банк 2017 жылы іске қосқан болатын. Бағдарлама қолға алынғалы жалпы салмағы 4,5 тонна 132 396 алтын құйма сатылды.

Алтын құймалар бес түрлі салмақта ұсынылады: 5, 10, 20, 50 және 100 г. Сатып алушылар арасында өте жоғары сұранысқа ие түрі – 10 грамдық алтын құйма. Жалпы сатылған құймалар арасында оның үлесі 26% – 34 526  дана. Одан кейін...

Фото: kursiv.media

Қордай ауданы әкімдігінің тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі КММ-нің экс-басшысы 6,5 миллион теңге ұрлаған. Бұл жайлы Жамбыл облысы, Қордай ауданының прокуратурасы хабарлады.

«Іс материалдарынан белгілі болғандай, Сарыбастау ауылында тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық бөлімінің бұрынғы басшысы М. «Қордай су» МКК директоры К. және кәсіпкер Е. құжаттар бойынша құны 12,3 миллион теңгені құрайтын су мұнарасын салуы тиіс болған. Алайда нысанды егжей-тегжейлі талдау және визуалды қарау су мұнарасының шын мәнінде салынбағанын көрсетті», делінген прокуратураның баспасөз хабарламасында.

Мемлекеттен бөлінген қаражатты өзара бөліп алған. Прокуратура мәліметінше тараптар 6,5 миллион теңгені иемденіп, ауыл тұрғындарына...

Фото: kursiv.media

Микрокредит беру шарттары өзгереді. Осыған байланысты «Ашық НҚА» порталында Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі Басқармасының қаулысы талқыланып жатыр.

«Микрокредит беру туралы шарт талаптарына өзгерістерді қарау қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі Басқармасының 2021 жылғы 16 шілдедегі №82 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» қаулы – қарыз алушылардың сот тәртібімен берешекті өндіріп алуға дейін микрокредиттер бойынша мерзімі өткен берешекті реттеу мүмкіндігіне құқықтарын кеңейту не коллекторлық агенттікке микрокредит бойынша құқықтарды беру мақсатында ұсынылған.

Сондай-ақ, түзету микрокредит беру туралы шарттың талаптарына өзгерістер енгізу үшін негіздердің тізбесін және міндеттемені орындаудың кешіктірілу себептерін...

Astana International Exchange 2023 жылдың 31 желтоқсанына дейін шығарылған ESG облигацияларға листинг және саудаға рұқсат беру комиссиялары алынып тасталады. Биржа Басқармасы сонымен қатар осы уақытқа дейін шығарылған құралдарға жылдық сауда комиссиясын 10 000 АҚШ долларынан 1000 АҚШ долларына дейін төмендету туралы, және олардың мерзімі аяқталғанша комиссияны осы мөлшерде қалдыру туралы шешім қабылдады.

«AIX биржасы ESG концепциясын ұстануға және барынша қолдауға ұмтылады. Біз күнделікті жұмысымызды ESG стандарттарына сай істеуге және ESG-ге байланысты құралдарды танымал етуге мүдделіміз. Бұл бастамамыз осы саланы дамытуға үлес қоссақ, және ESG принциптерін ұстанатын компанияларға өздерінің тұрақты даму жобаларын жүзеге асыруға қаражат тартуға көмектессек...

Фото: kursiv.media

2023 жылдың маусымындағы көрсеткіштерге сенсек, жеке тұлғаларға берілген несие сомасы 1,2 трлн теңгені құраған. Бұл жайлы DataHub телеграм арнасы жазды.

Жеке тұлғаларға берілген несиенің жалпы сомасы 1,2 трлн теңге болса, берілген тұтынушылық кепілсіз несиелердің көлемі 800 миллиард теңгеден асқан. Екі көрсеткіш те рекорд саналады. Рекордтық көрсеткіштерге жеткен тағы бір нарық автонесиелеу нарығы. Мұндағы несие көлемі 130 миллиард теңгеден асқан. Сарапшы мұндай жағдай бұрын соңды болмағанын айтады.

Ал бір ай ішінде 2,5 миллионға жуық адам жаңа несие алуға өтініш білдірген. Мұндай үлкен көрсеткіш 2022 жылдың қарашасында ғана тіркелген. Ол кезде несие алған адамдар 1-2 мыңға көбірек...

Жаздың басында ауа-райының әдеттен тыс ыстық болуына және шілде айындағы аптапқа байланысты қазақстандықтар арасында желдеткіштер мен ауа кондиционерлерге деген сұраныс ұлғайды. Электроника және тұрмыстық техника гипермаркеттерінің ірі отандық желілерінің деректері бұл ұйғарымды растап отыр.

«Sulpak» гипермаркет желісі 2023 жылы үйде пайдалануға арналған кондиционерлерге сұраныс 2022 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда шамамен 10% – ға өсті, деп хабарлады компания өкілі «Курсивке».

Бұл ретте, бағасы 140 мың теңгеге дейінгі бюджеттік кондиционерлер сегментіндегі сатылым 1,5 есе өсті. Желдеткіштердің сатылымы негізінен бюджеттік модельдер есебінен, 2022 жылмен салыстырғанда Sulpak-та 1,6 есе өсті. Компания биыл кондиционерлерге сұраныс Шығыс Қазақстанда, желдеткіштердің солтүстік өңірде өскенін атап өтті.

Тағы...

Polymetal Джерси штатынан Астана халықаралық қаржы орталығына редомициляция процессін 7 тамызға дейін аяқтауды жоспарлап отыр. Қазір компанияның қоныс аудару барысы реттеуші органдармен келісу сатысында тұр. Бұл туралы компанияның баспасөз қызметі хабарлады.

Редомициляция нәтижесінде Polymetal акциялары Лондон қор бижасындағы тізілім талаптарымен сәйкес келмейтін болады. Сондықтан, оны құнды қағаздары LSE алаңында 1 тамыз күні соңғы рет саудаға шығарылады.

LSE биржасында делистинг жасау, оның акционерлерінің мақұлдауына байланысты, жиналыс 28 шілдеге жоспарланған. Ал, тізілімнен 29 тамызға дейін шығарылуы мүмкін.

Аталған компанияның редомициляциясына байланысты қажетті операцияларды жүргізу үшін, AIX биржасы 1 тамызда сауда күні аяқталғаннан кейін, Polymetal акцияларымен сауда жасауды тоқтата...

Фото: kursiv.media

«Азия Кредит Банкіне» 16,7 миллиард теңге көлемінде залал келтірді деген күдікпен сот үкімі шыққан шешімімен келіспеген олигарх Орифжан Шодиевтің қорғаушылары аппелияциялық шағым түсіру үшін құжаттарды әзірлеп жатыр. Қорғаушылардың 26 шілдеге дейін аппеляцияға беруге құқы бар. «Курсив» тілшісіне бизнесменді қорғаушы тараптың мәлімдеуінше, сот адвокаттар ұсынған дәлелдерді есепке алмаған.

Істің мән-жайы: Шілде айында Алмалы аудандық соты Орифжана Шадиевті билікті асыра пайдаланғаны үшін айыпты деп тапты. Оған өмір бойы қаржы ұйымдарында басшылық қызмет атқару құқынан айыра отырып, қауіпсіздігі төмен колонияда жазасын өтеуге, 18 айға бас бостандығынан айырды. Сондай-ақ оның сыбайласы Михаил Соловьевке қатысты бір жылға бас бостандығынан айыру туралы...

«ҚР өндірілетін, оған әкелінетін және (немесе) өткізілетін әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына ең төмен көтерме сауда бағасын белгілеу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 28 наурыздағы № 272 қаулысына өзгеріс енгізу туралы
Әлихан Смайылов17 шiлдеде қол қойған қаулы жарияланды. Оған сәйкес, әлеуметтік маңызы бар тауарлар тізбесін ендігі жерде Сауда және интеграция министрлігі бекітетін болады.

«Көрсетілген қаулымен бекітілген Қазақстан Республикасында өндірілетін, оған әкелінетін және (немесе) өткізілетін әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарларына ең төмен көтерме сауда бағасын белгілеу қағидаларында: 3-тармақтың 2) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауарлары – тізбесін сауда қызметін реттеу...

Фото: kursiv.media

Ресейден Қазақстанға ақша аударымдары 24 пайызға азайған. Бұл жайлы Ranking.kz жазады.

Аударым көрсеткіштері қалай өзгерді?

Биыл қаңтар-мамырда қазақстандықтар мен шетелден келген қонақтар халықаралық ақша аудару жүйелері (ААЖ) арқылы шетелге 349,2 млрд теңге жіберген. Бұл 2022 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 10,8% аз.

Ал шетелден түскен ақша аударымдарының көлемі 137,6 млрд теңгені құраған, бұл 2022 жылғы қаңтар–мамырмен салыстырғанда 23% аз.

Биылғы көрсеткіштерге келер болсақ, 2023 жылдың мамыр айында шетелге 90 млрд теңге жөнелтілген. Бұл сома биылғы сәуірмен салыстырғанда 17,7%-ға көп, алайда 2022 жылдың мамырындағы көрсеткіштермен салыстырғанда 8,5% аз.

Шетелден келіп түскен қаражат көрсеткіштері келесідей...

Базалық пайыздық мөлшерлеме – Ұлттық банктің инфляциямен күрестегі жалғыз мандаты. Базалық ставка жоғарыласа, банк несиесі де қымбаттайды. Сөйтіп, халық несиені аз алады, соның әсерінен тауарлар мен қызметтерді тұтынуы да төмендейді. Халық тарапынан қандай да бір өнім түріне сұраныстың азаюы бағаның төмендеуіне алып келеді.

Әзірге бұл қисын жұмыс істеп тұрған сияқты. Өйткені жыл басында 20 пайыз болған қорқынышты инфляцияның қазір беті біршама қайтқан. Маусымның қорытындысы бойынша 14,6 пайыз болып тұр. Ал Ұлттық банк қатаң ақша-несие саясатын әзір тоқтата қоюға бейілді емес.

Инфляция деңгейін екі есе түсіру мүмкін бе?

Үкімет қазіргі 14,6 пайыз инфляция деңгейін екі есе төмендету керек деген міндет қойып...

Фото: Ақорда

Президент Мәжіліс Төрағасы Ерлан Қошановты қабылдады, деп хабарлайды Ақорда.

Мемлекет басшысына Парламенттің төменгі палатасының VIII шақырылымының I сессиясы аясындағы қызметі жайлы баяндады.

Мәжіліс Төрағасының мәліметінше, сессия басталғаннан бері мәжілісмендердің қарауында болған 82 заң жобасының 20-на депутаттар бастамашылық жасаған. Олардың ішінде Заңсыз иемденілген активтерді қайтару, Онлайн-платформалар және онлайн-жарнама, Семей ядролық қауіпсіздік аймағы, сұйытылған газ айналымы, электрлі самокаттардың қозғалысын реттеу туралы және басқа да заңдар бар.

Сонымен бірге Мәжіліс спикері конституциялық реформаның қорытындысы бойынша Палатаның жұмыс форматына енгізілген өзгерістер жайлы айтты.

«Мәжілістің 6 партиялық фракциядан, сондай-ақ бір мандатты депутаттардан жасақталуы заң шығару...

Ұлттық экономика министрлігі «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасына міндетті мүшелік жарналардың шекті мөлшерін бекітті.

Есептік күнтізбелік жылдағы жылдық жиынтық табысы 60 000 еселенген АЕК-тен асатын және 1 500 000 еселенген АЕК-тен аспайтын кәсіпкерлік субъектілері үшін мүшелік жарна есепті күнтізбелік жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 160 АЕК мөлшерінде бектілген.

Есептік күнтізбелік жылдағы жиынтық жылдық кірісі 1 500 000 еселенген АЕК-тен асатын кәсіпкерлік субъектілері үшін – есепті күнтізбелік жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша жарна көлемі 4 400 АЕК мөлшерінде болады.

Бұрын мүшелік жарналардың мөлшерін Үкімет белгілейтін болса, енді бұл функциялар әкімшілік реформа аясында ҚР Ұлттық экономика министрлігіне берілді.

Ұлттық экономика министрлігін...

Америкалық Tesla компаниясы қауіпсіздік белбеулерін3ң ақауына байланысты 16 мыңға жуық электр көлігін кері қайтарып жатыр, деп хабарлайды Интерфакс, АҚШ Ұлттық жол қозғалысы қауіпсіздігі басқармасына сілтеме жасап.

Негізінен 2021-2023 жылдары шыққан Model S және Model X көліктері қайтарылып жатыр. Бұл көілктердің қауіпсіздік белдіктері дұрыс бекітілмегендіктен, босап кетуі мүмкін екендігі айтылады.

«Егер қауіпсіздік белдігі ажыратылса, жолаушы апат болған жағдайда дұрыс бекітілмеуі мүмкін, бұл жарақат алу қаупін арттырады», делінген хабарламада.

Тексеріс барысында алдыңғы орындық белдіктерінде ақау бар екені анықталған. Кері қайтарып алу науқаны аясында Tesla компаниясы қауіпсіздік белдіктерін тексеріп, қажет болған жағдайда оларды тегін...