Жаңалықтар

2020 жылдың 1 қаңтарында Қазақстанға аталмыш саланы ретке келтіру үшін берілген мерзім бітеді. Содан кейін стандартқа сай келмейтін сүт қабылданбайды. 

Тұяқ серпіп үлгермейсің…

Негізінде, өнім құрамы мен тазалығына қойылатын талаптар, шикізат жинаудың бекітілген ережесі бар. Кәсіпорындар мен жеткізушілер 2018 жылдан осы стандарттар бойынша жұмыс істеуі керек еді. Алайда бұл реформа тағы да 2 жылға шегерілген болатын.

Бұл туралы Қазақстан сүт одағының Павлодарға жұмыс сапарымен келген мамандары ескертті. Шикізат стандартқа сай болу үшін қорадағы малды қалай жемдеп-бағуды, оның сүтін жинау мен сақтау тәртібін үйрететін жол картасын әзірлеген. 

Қазақстан сүт одағының атқарушы директоры Владимир Кожевников БАҚ-қа арналған брифинг барысында:

«Аталмыш жол картасы...

Қазақстанда соңғы 7 жылда табақ шыны зауытын салу мәселесі бірнеше рет талқыға түскен еді. Оны Ақтөбе мен Қызылорда, Павлодар қаласында іске қосу жоспарланған. Егер бірінші жағдайда мемлекет бұл іске қатты қолдау көрсетсе, ал Павлодардағы жеке инвестор көтпеген кедергіге тап болған.

«ИнтурСервисПульс» ЖШС 2021 жылы Павлодар облысында табақ шыны шығаратын зауытты іске қосуды жоспарлап отыр. Жоба құны – 145 миллион доллар, ал жобалық қуаты – жылына 140 мың тонна немесе 10,5-11 миллион шаршы метр әйнек шығару. Бүгінде болашақ шыны зауытына электр қуаты желісі, кәріз жүйесі, Қалқаман станциясынан ұзындығы 4,2 км болатын теміржол желісін жеткізу мәселелері шешілген. Болжам бойынша, жоба 5-6 жылды...

Бизнесмен Вадим Синкевич кәсібін жаңадан бастағанда, қолдағы барын осы іске салады. Тіпті тірлігінің табысты боларына ешкім сенбеген қиын кезеңде де, бұл кәсібін тастамады. Қазір ол басқарып отырған компания – Атырау облысында қалааралық тасымалмен айналысатын жалғыз ресми тасымалдаушы, ал фирманың жылдық айналымы 2 миллион долларды құрайды. Осы табысты бизнестің тарихы туралы кәсіпкер «Курсивке» айтып берді.

Идея және ескі автобус

2005 жылы кәсіпкер жолаушылар тасымалымен айналысуға бел буады.  Сол кезде  Атырау маңында «Болашақ» мұнай-газ өңдеу зауытының құрылысы басталған еді, жобаны іске асыратын оператордың болжамы бойынша, ол жаққа 16 мыңға жуық маман жұмысқа тартылуы тиіс. Бұл –жұмысшыларды күнделікті қаладан құрылыс алаңына және кер...

Биыл Оңтүстік астананың шілдесі аптап ыстық, ауа температурасы қалыпты деңгейден бірнеше градусқа жоғары болды.  

«Шілде айының алғашқы екі онкүндігінде Қазақстан территориясында жылы ауа ағысы мен жердің атмосфералық қысымы жоғары болды. Бұндай синоптикалық жағдай шілденің алғашқы жартысында Алматы облысында ауа температурасы қалыпты деңгейден 1,5…3,2°С, ал Алматы қаласында 3,2 градусқа жоғарылауына ықпал етті»,– деп хабарлады «Қазгидромет».

Осы орайда «Шин-Лайн» компаниясының балмұздақ өндірісі былтырғы көрсеткішпен салыстырғанда, 20 пайызға өскен. Компания өкілдерінің айтуынша,  бұл –  Қазақстандағы сатылымды арттырумен қатар, экспорт өсімі және нарыққа жаңа өнімдердің шығарылуы есебінен жоспарланған өсім. Сонымен қатар, Алматыдағы қатты ыстық шілде айында сатылымның артуына ықпал етіп, жаңбырлы...

Жақында ғана Facebook әлеуметтік желісінің қолданушылардың жеке деректері мен цифрлық ізіне қол жеткізетіні белгілі болды. Қазақстанда цифрлық сертификат енгізіліп жатыр. Ал Илон Маск тіпті алысқа кетті: ол миға бірден қосылатын имплант жасайтынын хабарлады. 

3 шілде күні Facebook, Instagram және WhatsApp мессенджерінің жұмысында ірі  іркіліс болды: қолданушылар бірнеше сағат бойы қосымшаларға кіре алмай, жаңалықтар тізбегін көре алмай қалды. Сонымен қатар  сервистің үшеуі де сурет ашпай, аватардағы бейнені көрсетпей тұрып алды.  

Соның салдарынан қолданушылар Facebook және Instagram-ның веб-нұсқасында ерекше жайтты байқады: суреттің орнына оны мәтіндік сипаттамасы пайда болды. Мәселен, ит жетектеген қыздың суретінің орнына «бұл суретте қыз бен ит тұруы мүмкін...

Екібастұз қаласының тұрғыны Талғат Ерекеев алдағы уақытта кір сабын шығаруды өндірістік деңгейде жолға қоймақшы. Істі қолға алғанына көп болмаса да, тірлігі ақырындап алға жылжып келеді. Сабын қайнату ісі – ежелден келе жатқан кәсіп. Сондықтан дүкенде толып тұрған тауарды шығаруды қолға алу – тәуекелі үлкен шаруа еді. Тек жоғары сапа және төмен бағамен ұта алады.  

Осы ретте кәсіпкер, әпкесі Базаркүл Адаева мен жездесі Тимурға өз идесы мен есеп-қисабын көрсеткенде, тек сапаға сенім артқан. Нәтижесінде, тәуекелге бел буады. 

Ал құрал-жабдыққа, ғимаратты жалға алуға, шикізатқа қажетті қаржыны қайдан алды? Базаргүл Адаеваның айтуынша, олар алдымен 3 миллион теңге грант алуға талпынған. 

«Екібастұзда...

CashMaster – Қазақстан мен Қырғызстан терминал нарығының 70 пайызын қамтып отырған компания. Құрал-жабдықтарды CashMaster-дің өзі шығарады. Бұл жерде темір кесуден бастап, дайын өнімді жинау мен терминалдың күйін келтіруге дейін бәрін өздері жасайды. 

Компанияның негізін қалаушы Бейбіт Асанбаев кезінде ірі компанияда жақсы қызметте жүрген жерінен еш себепсіз шығарып жібермегенде, бұл мүмкіндіктен айырылып қалар едім дейді. Ол кезде оның жасы 37-де еді. 

 «Мені дер кезінде жұмыстан шығарып жібергені жақсы болды», – деп күледі әңгіме барысында Бейбіт Асанбаев. 
CashMaster тарихы: жекізушіден өндірушіге дейін 

Нарықтағы өз орнын табу талпынысы Бейбіт Асанбаевты ТМД бойынша төлем терминалдарын бір өзі жеткізетін ресейлік монополист компанияға алып келді. Уақыт...

Солтүстік Қазақстан облысы тұрғындары арасында түйе шаруашылығына экскурсия жасау танымал болып келеді. Бұл жануар облыс халық үшін экзотика болмаса да, аймақта бұдан үлкен түйе өсіретін шаруа қожалығы жоқ. Енді оның қожайыны түйе сүтінен бөлек, экскурсиядан да табыс тауып отыр.
 
Қостанайда ішкі туризмді дамытуға маманданған экскурсия бюросы қызығушылық танытқандарды түйе фермасына саяхатқа шақырады.

Туристік ұйым жетекшісі Валерий Гумиров экскурсияның бұл түрін бұрыннан қолға алғысы келгенін, алайда серіктес таба алмай жүргенін айтады. 

Еуропада шаруа қожалықтарына саяхаттау – демалыстың кең таралған түрі. Шағын шаруашылықта төрт түліктің төлімен ойнап қана қоймай, ірімшік қайнатып, жұмыртқа, жеміс-жидек жинауға да болады. Ферма жағымды көңіл-күй сыйласа, туристер...

Ата-анасы сәбиіне ең жақсысын таңдайтыны анық. Бұл өз кезегінде жеңіл өнеркәсіпті, жеке кәсіпкерлік деңгейінде болсын, дамытуға мүмкіндік береді.

Кәсібің – нәсібің

Ақсулық жас кәсіпкер Дарья Ларичева жақында жергілікті әкімдіктің көмегімен қол жеткізген тұрғын-жайды жөндеу жұмысын бітіріп, жаңа туған нәрестелерге арналған киім-кешек тігу ісін жолға қоймақ.

Жас келіншек жеке кәсібін қолынан жақсы келетін шаруадан бастаған. Колледжде тігін ісін игеріп, түрлі ательеде біраз тәжірибе жинақтаған. Енді өзі тігіншілікті мықтап қолға алмақ. Ең маңыздысы – ниша табу болса, Дарьяны өмірдің өзі осы жолға алып келген. 

Бәрі баласына арнап көрпе-жастық тігуден басталды. Жаңа дүние таныс қыз-келіншектерге ұнап, олар да нәрестеге арналған көрпе-жастық тігіп беруін...

Шымкенттік кәсіпкерлер «тоқтауға болмайды» деген белгілердің қойылуына қарсы. Олардың айтуынша, кафе мен дүкеннің алдына көлік қоюға тыйым салу – кәсіпті шығынға батыратын шара. 

Табыс азайып барады

Шымкент қаласының кәсіпкерлер Палатасына жеке кәсіпкер Наталья Григор шағымын арқалай келген. Кәсіпкердің айтуынша, сауда нүктелерінің алдына тоқтауға тыйым салатын белгі орнатқалы бері, кәсібі шығынға бата бастаған.
 
«Альянс» сауда қатарының алдында «тоқтауға болмайды» деген белгі тұр. Көлікті қоятын жер жоқ, сондықтан адамдар тоқтамай өтіп кетеді. Содан сауда жоқ, жалға алушылар қиналып кетті. Бұл түйткілдің туындағанына жылға жуықтады. Осы уақытта табысымыздың 15 пайызынан айырылдық», – дейді Наталья Григор. 

Шымкент кәсіпкерлер Палатасының кәсіпкерлер құқығын қорғау және...

Бұл байланыс операторын 2019 жылдың 19 маусымында Beeline сауда белгісінің иесі «Кар-Тел» ЖШС іске қосты. Қазіргі кезде қазақстандық алғашқы MVNO-оператор бета-тестілеу режимінде жұмыс істеп тұр.
 
Виртуалды ұялы байланыс операторы немесе MVNO-оператор (mobil evirtual network operator) – өзге оператордың дайын инфрақұрылымын қолдана отырып, өз брендімен қызмет ұсынатын ұялы байланыс операторы. 

Жеке сайтында: «izi – классикалық операторлардан бүкіл қызметін онлайн режимде ұсынуымен ерекшеленетін мобильді цифрлық оператор. Біз қызмет кеңселерінің орнына мобильді қосымшаны, сall-орталықтардың орнына чат-қолдауды пайдаланамыз. Қосылу, қызметті басқару және өзге де сервис «izi» мобильді қосымшасы арқылы жүзеге асырылады» деп жазылған. 

Сондай-ақ, оператор сайтында SМS, қоңырау шалу және интернет трафигі бар...

Жеке кәсіпкер алақандай жер мен кәсібі үшін 2 сот сатысынан өтуге мәжбүр болған.

Кәсіпке арналған шаршымерт

Павлодар сотында  жергілікті етікші мен қалалық әкімдік арасындағы даулы мәселені қараған сот отырысы аяқталды. Жеке кәсіпкер Бағдат Байманқұлов аяқ киім жөндейтін кәсіп ашу үшін 2015 жылдың желтоқсанында аукцион арқылы бірнеше шаршыметр жерді жалға алады. Сауда орталығының қасында, адам аяғы қалың жерде орналасқан етікшінің ісі алға басып, оның қызметі сұранысқа ие болды. Шеберге тұрақты келетін клиенттері де көбейді. 

Ал 2018 жылдың тамыз айында жеке кәсіпкер дүңгіршегі тұрған жерді жалға алу мерзімін тағы 10 жылға ұзарту туралы Павлодар әкіміне арыз жазғанымен, әкімдік жалға алу мерзімін ұзартудан...

Жаңа Экологиялық кодекс қабылданса, бұрыннан келе жатқан өнеркәсіп кәсіпорындары банкротқа ұшырауы мүмкін.  Uralsk Green Forum халықаралық экологиялық форумында өндіріс саласының мамандары салалық мекеме өкілдерімен осы және өзге де өзекті мәселелерді талқылады. 

Аталмыш форумның ұйымдастырушысы – «Қарашығанақ Петролиум Оперейтинг Б. В.» консорциумы.

«Біздің басты мақсатымыз – мұнай мен газ өндірудегі қалдықты азайту бойынша  әлемдік стандарттарға жету. Ілеспе газды жағу барысында қоршаған ортаға тигізетін зиянын төмендету үшін жаңа технологияларды ендіруді қолға алып жатырмыз», – деп атап өтті ҚПО бас директоры Эвин Блом. 

Оның айтуынша, ҚПО-ның жеткен жетістіктері де жоғары – көмірсутекті өндіру барысында ілеспе газ жалындап жанбайды, компания оны бұрғылау кезінде-ақ жағып...

Жамбыл облысы, Жуалы ауданының еңбекке жарамды тұғындарының үштен бір бөлігі орта және шағын бизнес саласында еңбек етеді. Ауданда ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруден бөлек, тұрмыстық қызмет көрсету саласы да дами бастаған. 

Ауылдағы жаңа леп 

Қазіргі кезде Жуалы ауданында 51 мыңға жуық адам тұрады, соның 30 мыңнан астамы – еңбекке жарамды жастағы тұрғындар. Соның 9 мыңы шағын кәсіппен айналысады. Жуалы тұрғындарының 15 мыңы жеке үй-жай шаруалығының арқасында күнелтсе, біршамасы әлеуметтік жәрдемақы алады. 

Жуалы ауданы әкімдігінің кәсіпкерлік және өнеркәсіп басқармасынының басшысы Талғат Әміралиевтің айтуынша, кәсіппен айналысқысы келгендер тек ауыл шаруашылық өнімдерін өндірумен шектеліп жатқан жоқ. Тұрғындар  ауылда азық-түлік дүкені ғана емес, сұлулық салоны...

Соңғы жылда Шығыс Қазақстандағы туристердің саны 30 пайызға артқан. Бұқтырма мен Алакөлдің демалыс орындарына жолдама көктемнің басында-ақ сатылып кеткен көрінеді. 

Шынайы статистика

Шығыс Қазақстан облысының туристік саласы жылдан-жылға өсім көрсетіп келеді. Мәселен, Статистика комитетінің сайтында жарияланған деректерге сүйенсек, 2018 жылы ШҚО-да ішкі туристердің қатары 339 мың адамнан асып жығылған. Аталмыш көрсеткіш аймаққа нақты мақсатпен: демалыс пен ем-дом қабылдап, денсаулығын түзеу  үшін келген адамдардың саны (оған іс-сапармен келген жандар кірмеген). 2017 жылмен салыстырсақ, өсім 30 пайызды құрайды.
  
Демалыс барысында туристер ШҚО-да 21,2 млрд теңгеден аса қаржы қалдырған, ол бір жыл бұрынғы көрсеткішпен салыстырғанда 9 пайызға артық. Бұл қаржының 3,5 млрд...

Қазақ-өзбек шекарасында «Орталық Азия» халықаралық сауда-экономикалық ынтымақтастық орталығын құру нәтижесінде Қазақстан мен Өзбекстан арасындағы халықаралық сауда-саттық пен өзара сауда айналымы бірнеше есе өседі деп күтілуде. Дегенмен, сонымен бірге қазақстандық өндірушілердің мүддесіне нұқсан келеді деген қауіп те бар.
 
Айта кетейік, «Орталық Азия»  халықаралық сауда-экономикалық ынтымақтастық орталығын құру туралы келісімге ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың сәуірдегі Өзбекстан Республикасына мемлекеттік сапары барысында қол жеткізілген еді. Қос мемлекет басшылары қойған мақсат –2020 жылға дейін тауар айналымын 5 млрд долларға дейін жеткізу үшін аймақтық және шекара маңы ынтымақтастық мүмкіндігін толық пайдалану. ҚР Ұлттық экономика министрлігі осы себепті шекара маңы халықаралық сауда-экономикалық ынтымақтастық орталығын құру дер...

Оралда жылына 30 млрд теңгенің азық-түлігі сатылғанымен, соның төрттен бір бөлігін ғана отандық өнім құрайды. Батыс Қазақстан облысының кәсіпкерлері көпшілік тұтынатын тауарларды шетелден тасымай, өздері өндіруге қаншалықты дайын, импорт алмастырушы өндірісті дамытуға қажетті жеңілдетілген несие алуда қандай қиындықтарға кезігетінін «Курсив» анықтап көрді. 

Бірден айта кету керек, көпшілік тұтынатын тауарлар өндірісін жеңілдетілген несиемен қамтамасыз етуге бағытталған «Қарапайым заттар экономикасы» мемлекеттік бағдарламасына аймақтарда Кәсіпкерлер палатасы жетекшілік етеді. Аталмыш бағдарламаға қатысқысы келген әрбір кәсіпкерге бизнес-жоспар жасап, жергілікті өндірісте бос жатқан нишалар туралы тегін кеңес беретін жобалық кеңсе наурыз айында ашылған.

Жоспар – бар, кепілзат – жоқ  

«Осы бағдарламамен берілетін несиенің пайыздық мөлшерлемесін...

Қолданыстағы заңнамаға жарнамаға салынатын салық туралы  енгізілген кезекті өзгерістер 2019 жылдың 11 сәуірінен өз күшіне ене сала, қала билігі оралдық саудагерлерге бірден ескерту жасап, тауарларыңды өз сауда орындарыңда жармалағыларың келсе – салық төлеңдер деген. Ал кәсіпкерлер қазір жаңа салық енгізетін уақыт емес, сауда-саттық онсыз да түсіп кетті деп шырылдайды. Жарнама агенттіктерінің жағдайы тіптен мүшкіл, кәсіпкерлердің  айтуынша, «Жарнама туралы» заңға енгізілген өзгерістер оларды бірден тақырға отырғызады. 

Жарнама керек пе – төле 

«10 сәуір күні саудагерлерге маңдайшадағы  жазудың қайсысы жарнама, қайсысы жарнама емес екенін түсіндіру үшін Оралдың орталық көшесі – Назарбаев даңғылында  рейд жүргіздік», – дейді Орал қалалық сәулет және құрылыс басқармасыны...

Шығыс Қазақстан облысы өзен-көлге бай болғандықтан, бұл аймақта көпір салу мен оны пайдалану мәселесі әрқашан өзекті. Осы орайда Керчь бұғазы мен Бұқтырма су қоймасын не байланыстыратыны, қазіргі салынып жатқан көпірлер қаншалықты ұзақ қызмет ететіні және арзан жобалардың неліктен қазынаға салмақ салатыны жайлы инженер-жобалаушы Виктор Фольцпен сұхбаттастық. 

– Виктор сіз құны 23 млрд теңгеден асатын, ШҚО-дағы ең ірі жобалардың бірімен жұмыс істедіңіз. Егер инвестор қаржы құйса, Бұқтырма су қоймасының үстінен салынатын көпір қандай болмақ?  

– Күршім өткелінің жанында салынатын көпір ерекше құрылыс болайын деп тұр. Оның ұзындығы –1,3 шақырым болса, ені – 12 метр. Бұндай көпірге қажеттілік Кеңес кезінде де...

Шығыс Қазақстан облысы, Көкпекті ауданының тұрғыны шағын кәсіп ашамын деп, несиесін өтемей жүрген облыстағы ең ірі борышкерлердің қатарынан қалай шықты? Бұл несие оқиғасының егжей-тегжейін «Курсив» анықтап көрді. 

«Курсив» газетінің редакциясына семейлік Әсия Аралова көмек сұрап келген еді (бұрынғы фамилиясы – Батырхан). Ол 2016 жылдан бері «Жол картасы–2020» бағдарламасымен берілген 3 миллион теңге несиенің жеке басына еш қатысы жоқ екенін дәлелдей алмай келеді. 

Бәрі неден басталды?

Әсия Аралованың айтуынша, 2014 жылдың жазында оған туысқан әпкесі хабарласып, несие алуды ұсынған. Бұл әпкесінің жолдасы Көкпекті ауданындағы «Талды-Несие»  несие серіктестігі басшысы қызметін атқарған. 

«Туысқандарым маған үстемақысыжылдық 7 пайыз болатын 500 мың теңге көлемінде несие...

Nommi – Қазақстаннан шыққан алғашқы hardware-стартап, ол халықаралық Indiеgogo алаңында краудфандингті табысты ұйымдастырып, өз бекерлеріне  (краудфандинг алаңында тапсырыс беруші) құрылғыларын жеткізе бастады. Алайда өздері белгілеген мерзімнен 9 ай кешіккенін де айтып өткен жөн. Стартаптың краудфандингтен кейінгі өмірі жайлы «Курсивтің» материалында. 

Наурыздың соңында App Store мен  Play Market-те Nommi қосымшасы пайда болды. Ал бірнеше күн бұрын қазақстандық стартап өзінің алғашқы сатып алушыларына қосымшамен аттас құрылғыны жібере бастады. Nommi – бұл жеке Mi-Fi-роутер, ол виртуалды SIM-карта технологиясын қолданады, сондай-ақ пауэрбанк ретінде де пайдалануға болады. Бұл гаджет саяхатшылардың шетелде мегабайтқа байланып қалмай, бөтен шаһарда қалалық  Wi-Fi-ға қалай қосылуды іздеп жүрмеуі үшін жасалған.  Осы...

Жақында Арман Қайратұлы Ауыл шаруашылығы вице-министрі қызметінен өз еркімен кетті. Қызметтен кету туралы арызын ол ақпан айында, Үкіметтің бұрынғы құрамы қызметінен кете салып берген. Сол кезде Арман Евниев әлеуметтік желідегі өз парақшасында: «Егер нәтиже жоқ болса немесе шыққан нәтижені көріп, ұяттан жерге кірердей болсаң, ары қарай жұмыс істеудің мәні бар ма» деп күйінген еді. Ал «Курсивке» берген сұхбатында жобалық басқару жөніндегі сарапшы бұрынғы үкімет жұмысының нәтижелі болуына не кедергі келтіргенін айтып берді. 

– Арман Қайратұлы, мемлекеттік мекеме жұмысының нәтижесін көрмегендіктен, шенеунік қызметін тастап, жеке бизнеске ораламын деп мәлімдедіңіз. Егер сізге осы бағытта заң жобасын жасау тапсырылса, мемлекеттік бағдарламаны орындамағаны немесе...

Кондитер нарығының дамуы қандай, бос жатқан ниша бар ма, Алматы кондитер фабрикасына кәрістермен бірлесу қалай әсер еткені жайлы «Рахат» АҚ басқарма төрағасы Константин Федорец айтып берді. 

–Кондитер нарығының қазіргі ахуалын қалай бағалайсыз? 2000-жылдармен салыстырғанда, кондитерлердің өмірі қалай өзгерді?

–Нарық туралы айтар болсақ, ол қарқынды дамып келеді, 2000-жылдармен салыстырғанда, нарық ойыншыларының қатары негізінен ТМД өндірушілері есебінен көбейді. Басым бөлігі – Ресей, Украина, Беларусь кәсіпкерлері. Аталмыш елдердің барлық дерлік өндірушілерінің өнімі отандық дүкен сөрелерінде толып тұр, соның әсерінен бәсекелестік те артып келеді. Жаңа ойыншылар үшін қандай мүмкіндік бар дегенге келер болсақ, бәсекелестік жоғары болғандықтан, мүмкіндік аз. Біздің нарық – кемелденген, қалыптасқан нары...

Өндіруші салалардағы ашықтық бастамасы (ӨСАБ) жаңа деңгейге шықты: аталмыш бастамаға биыл қосылған Қазақстан жер қойнауын пайдаланушылардың түпкілікті иелерін жариялауға дайын. Әзірге осы мәліметтерді ашық жариялау туралы талапқа халықаралық деңгейде қол қойылғанымен, оның ұлттық стандартын әр қатысушы өзі жазады. Соның ішінде толық ақпарат бермеген компаниялардың қандай жауапкершілікке тартылатыны да ұлттық стандартта көрсетілмек.  

Ауаға атылған оқ 

Өткен аптада жер қойнауын пайдаланушылардың ашықтығы қай деңгейде қалыптасатыны жайында қоғамдық талқылау Астанада ұйымдастырылған еді. Осы пікірталаста айтылған ұсыныстың барлығы ӨСАБ ұлттық хатшылығына жолданды. Көп талқыға түскен тақырыптың бірі – өндіруші компания иесі немесе ықпалды тұлғалар туралы ақпарат беруден бас тартқан компанияға жүктелетін жауапкершілік қандай...